Verhalen op de Veluwezoom
De Veluwezoom is een bijzonder deel van de Veluwe, dat veel mensen kennen van de glooiende paarse heide van het Nationaal Park Veluwezoom. Prachtig om te fietsen en wandelen natuurlijk, maar wist je dat dit is slechts een van de vele bijzondere plekken is die je in de Veluwezoom kunt beleven? Om te beginnen is het gebied van de Veluwezoom veel groter. Het ligt aan de zuidkant van de Veluwe als een lint langs de Rijn richting de IJssel, tussen de gemeenten Wageningen en Brummen.
Het gebied is zo bijzonder, omdat je in een landschap loopt waarvan de basis al in de laatste ijstijd zo’n 150.000 jaar geleden is gelegd! De Veluwe werd feitelijk door het ijs naar binnen opgestuwd, waardoor een stuwwal ontstond. Dat zie je met geweldige uitzichten vanaf bijvoorbeeld de Wageningse Berg en Landgoed Duno! De combinatie van hoger gelegen grond, vruchtbaar gebied en de aanwezigheid van stromend water zorgde dat de Veluwezoom in de eeuwen een zeer aantrekkelijk gebied werd. Niet voor niets wemelt het op de Veluwezoom dan ook nog van de indrukwekkende kastelen, buitenplaatsen en statige landgoederen. Hier zijn vele Veluwezoom-verhalen te beleven!
Bezoek de Veluwezoom
Belevingsroutes Veluwezoom
Een aantal van de bijzondere verhalen uit het gebied kun je zelf ervaren en beleven met mooie fietsroutes. Ook vind je onderweg een serie van buitenexposities op plekken met een bijzonder Veluwezoom-verhaal. Scan de QR-code op het object voor meer informatie en om alle buitenexposities op de Veluwezoom te ontdekken!
Verhalen bij de belevingsobjecten
Kasteel en park Rosendael
Kasteel Rosendael is een 18e-eeuws kasteel in het dorp Rozendaal. Het heeft een rijke geschiedenis en is een belangrijk cultureel erfgoed. Het kasteel is omringd door een prachtig park, een van de oudste van ons land. De eerste tuinaanleg dateert van 1685. In de loop van ruim 300 jaar hebben veel beroemde tuinarchitecten aan het park gewerkt. Het park is bekend van de beroemde ‘Bedriegertjes’ (die de bezoekers verrassen door onverwacht water te spuiten) en de grote schelpengalerij, beide uit de 17e eeuw. Er zijn grote waterpartijen, een Oranjerie met vele soorten kuipplanten, een formele rozentuin en vele boomsoorten waarvan een gedeelte echt een oude leeftijd hebben bereikt. Meer dan veertig vogelsoorten broeden er jaarlijks, waaronder de IJsvogel.
Bezoek het kasteel en geniet van de bewoonde sfeer! Binnen het kasteel zijn tal van historische kamers te bewonderen. Ook herbergt het kasteel een bijzondere collectie meubels, schilderijen, porselein en zilverwerk. Loop over het blotevoetenpad, bewonder de tuinsieraden of laat je verassen door de Bedriegertjes.
Jurjen Drenth
Oliemolen Eerbeek
De Eerbeekse Oliemolen en Landgoed Huis te Eerbeek staan vlakbij de rand van de Veluwse stuwwal. Dit verhoogde landschap is goed te zien bij de Veluwezoom en is ontstaan doordat in de laatste ijstijd grote massa’s ijs hier de grond opstuwden. Toen het ijs smolt, bleef een grote grondwatervoorraad achter. In de 17e eeuw heeft men hier handig gebruik van gemaakt. Door het hoogteverschil in het landschap, ging het water stromen en konden de molens draaien. Zo ontstonden vroege vormen van industrie met onder andere kopermolens, maalderijen, wasserijen, papiermolens en oliemolens. Deze watermolens stonden vaak op landgoederen om extra inkomsten te genereren, zoals bij Landgoed Huis te Eerbeek.
Het huis stamt al uit de middeleeuwen en zou gebouwd zijn als jachtslot. De vijver op het landgoed wordt gevoed door de Eerbeekse Beek. Bij deze korenmolen lieten boeren hun oogsten malen. Dit proces duurde even, waardoor de molenaar als extra inkomsten een drankje ging verkopen. Zo is op deze plek de horeca van Restaurant ‘De Korenmolen’ ontstaan.
Aan de overzijde van de beek werd in 1825 een nieuwe oliemolen gebouwd. Deze Eerbeekse Oliemolen sloeg olie uit beukennootjes van de beuken die op het landgoed stonden. De molen werd in 1860 verplaatst naar zijn huidige locatie aan de overkant van de beek en zou tot 1914-1918 in gebruik zijn geweest. De oliemolen is in 2007 weer maalvaardig gemaakt en slaat nu olie uit lijnzaad. Je kunt de molen bezichtigen en het proces bekijken.
Oliemolen in Eerbeek © Hetty van Ooijen
Tuin de Lage Oorsprong
Tuin de Lage Oorsprong is een historische nutstuin* in Oosterbeek. De tuin is ontstaan in de 18e eeuw en werd oorspronkelijk gebruikt voor de productie van groenten en fruit. Tegenwoordig is de tuin gerestaureerd en opengesteld voor het publiek. Het is een sfeervolle tuin met kunst- en muziekevenementen, exposities en educatieve activiteiten. De tuin heeft een rijke geschiedenis en is tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd geraakt. Na de oorlog is de tuin hersteld door betrokken Oosterbekers. De tuin heeft veel te bieden, zoals historische elementen, sculpturen, gevarieerde begroeiing, een biologische bloemen- en bessenpluktuin en een oranjerie waar je terecht kunt voor koffie en taart.
*Een nutstuin biedt verrassende ontmoetingen met planten, vogels en medebewoners die je anders wellicht nooit zou ontmoeten. Een nutstuin biedt ongekende mogelijkheden om contact te maken met planten, dieren, medetuiniers en bezoekers die regelmatig de tuincomplexen komen bewonderen. Een nutstuin is gewoon erg de moeite waard!
Park Klarenbeek en Park Angerenstein
Tot het begin van de vorige eeuw behoorden de landgoederen Klarenbeek en Angerenstein tot een doorlopende ketting van buitenplaatsen en landgoederen in Arnhem en omgeving. Bevolkingstoename en hiermee gepaard gaande stedelijke ontwikkeling gaven aanleiding tot het doorbreken van de groene ketting op de plek van dit belevingsobject. De landgoederen Klarenbeek en Angerenstein kennen een historie die teruggaat tot de Middeleeuwen, toen zij deel uitmaakten van het bezit van de abdij van Prüm. Op Klarenbeek heeft vanaf 1342 een karthuizerklooster gestaan – Monnikhuizen- dat was gesticht door de Gelderse graaf Reinoud II. Pas in 1642 werd Klarenbeek een landgoed toen Huis Klarenbeek werd gebouwd. In de loop der tijd werd het terrein in de Engelse landschapsstijl omgevormd, met schitterende panorama’s zoals ze nu nog zijn te ervaren in Park Klarenbeek. Het landgoed kwam in 1886 deels in handen van de gemeente, waarmee een begin kwam van een steeds verder gaande bebouwing van het landgoed. Huis Klarenbeek zelf is in 1945 door het oorlogsgeweld verloren gegaan.
©Park Klarenbeek en Park Angerenstein, Arnhem
Landgoed De Duno
Landgoed De Duno is een betoverend stukje erfgoed met een geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen. Het landgoed is rijk aan historische elementen, zoals de Hunnenschans. Dit is een middeleeuwse ring-walburcht. Ook zijn er wandelpaden die leiden langs schilderachtige plekjes, adembenemende uitzichten en historische bezienswaardigheden. De Azalealaan is ook een bezoekje waard. Van medio mei tot begin juni staat dit laantje helemaal in bloei met prachtige bloemen en planten. Neem de tijd om te genieten van de rust en stilte, ontdek de magie van een oud landgoed omringt door ongerepte natuur.
© Photography Jurjen Drenth
Landgoed Rhederoord
Jules baron Brantsen was een bijzondere bewoner van Landgoed Rhederoord: hij was circusbaron en avonturier! Organisator van veel wedstrijden, in een verbouwde hooimijt een circusvoorstelling en trad later in Frankrijk op met zijn Grand Cirque Hollandais. Met Mata Hari maakte hij deel uit van de Parijse ‘beau-monde’. Voor zijn moed werd hij geridderd in de Orde van Oranje-Nassau (1921 WOI), Chevalier in het Légion d’Honneur (1929) etc. In WOII zat Jules als verbindingsman (Dutch-Paris groep) in het verzet. De groep bracht 1100 (niet-)joden in veiligheid. In 1944 werden Jules en zijn vrouw afgevoerd en op 67 jarige leeftijd overleed hij in kamp Buchenwald.
Kerstens Molentje op Landgoed De Molenbeek
In veel dorpen aan de rand van de Veluwse stuwwal zijn vroegtijdige vormen van industrie ontstaan. Eerbeek heeft zich zo door de eeuwen heen ontwikkeld als echt ‘papierdorp’. Water komt iets verderop aan de oppervlakte bij een door de mens aangelegde sprengkop. Het water werd met hand gegraven sprengenbeken geleid naar watermolens. Door het hoger gelegen Veluwse landschap, het Veluwemassief, stroomt het water langs de Veluweflanken naar beneden. Zo zijn vroegtijdige vormen van industrie ontstaan.
Op Landgoed De Molenbeek stroomt sinds 1717 de Gravinnebeek. Enige tijd later werd papier gemaakt. Op de plek van het stenen trappetje in de beek, stond De Nieuwe Molen die later Kerstens Molen (de laatste papiermaker heette de heer Kersten) werd genoemd. Hier werd vanaf 1717 papier gemaakt op de kracht van het heldere stromende water. Het beekwater voegt zich verderop samen met de Coldenhovense beek tot de Eerbeekse Beek; de naamgever van het dorp Eerbeek. Op de plek van de huidige papierfabrieken stonden vroeger soortgelijke papiermolens langs de beek. Door de industrialisatie verdwenen veel molens. Hermanus Kruyff uit Rotterdam kocht in 1855 het Landgoed en sloot vrijwel direct de molen. Hiermee werd er geen papier meer gemaakt. De molen is in 1896 afgebroken. Van de molen werd het kroonwiel en de hollander later gebruikt in ‘de Veluwse papiermolen’ (Marten Orges Molen) in het Nederlands Openluchtmuseum. Lange tijd heeft de Gravinnebeek droog gestaan. Een stel enthousiaste IVN’ers zijn sinds 2016 gestart om de beek weer stromende te maken. Sinds maart 2022 ging de beek voor het eerst weer spontaan over het molentje en stroomt wanneer het grondwater hoog genoeg staat.
Kerstens Molentje
Warnsbornse heide
Clément Guillaume Jean van Maasdijk wordt op 9 augustus 1885 geboren in Den Haag. Al jong heeft hij een grote passie voor vliegtuigen. Hij wordt de eerste Nederlander met een officieel erkend vliegbrevet. Met zijn toestel geeft hij twee vliegdemonstraties in het Friese Heerenveen tijdens de vliegweek in 1910. Van Maasdijk maakte twee volwaardige vluchten waarbij ruim honderdduizend bezoekers ademloos toekeken. De eerste vlucht duurde 1 minuut en 16 seconden op een hoogte van 30 meter. Op de tweede vlucht steeg hij tot 120 meter hoogte. Hiermee bereikte de heldenstatus in Nederland, vergelijkbaar met het winnen van het WK voetbal in onze tijd. Mannen lieten hun haar knippen als van Maasdijk en rookten Vliegende Hollander sigaren.
Op 27 augustus 1910 geeft Van Maasdijk een korte demonstratie. Het toestel stijgt en vliegt drie rondjes boven de Warnsbornse heide bij Schaarsbergen. Tijdens het vierde rondje verliest hij de controle over het toestel en stort vanaf een hoogte van 50-60 meter loodrecht naar beneden. Clément van Maasdijk is op slag dood en wordt maar 25 jaar oud. Hij is de eerste Nederlander die omkomt bij een vliegtuigongeluk. Sinds het ongeluk wordt de Warnsbornse heide, aan de noordoostelijke kant van het natuurgebied Warnsborn, ook wel het ‘Heitje van Maasdijk’ genoemd.
Van Maasdijk
Carolinaberg – Sterrenbos
Het voormalige jachtgebied van het Huis van Oranje-Nassau, in de vorm van een sterrenbos, is aangelegd in 1760 naar de mode van die tijd. Vanaf de top van de Carolinaberg zie je 14 beukenlanen in een sterpatroon. Deze lanen gebruikte prins Willem II om met zijn gezelschap op jacht te gaan. De Carolinaberg en de 1350 meter westelijker gelegen Prins Willemberg zijn onderdeel van de historische tuin- en parkaanleg van het Hof te Dieren. In tegenstelling tot het sterrenbospatroon is rond de Prins Willemberg een ringweg aangelegd, waardoor daar een wielvormige structuur is ontstaan met een viertal lanen als spaken. Helaas is het huis Hof te Dieren in de Tweede Wereldoorlog afgebrand en niet meer herbouwd, maar de buitenplaats is nog net zo mooi als vroeger. Wandel naar de top van de Carolinaberg en geniet vanaf het bankje rondom de beuk van het zicht op de lanen.
Sterrenbos